Galicia e Norte de Portugal comparten unha crise silenciosa: o despoboamento

O pasado marzo o presidente da Xunta, Alfonso Rueda, e o seu homólogo en Asturias, Adrián Barbón, reclamaban ao Goberno estatal que mediase en Europa para que ambos os dous territorios fosen recoñecidos como zonas en risco de despoboamento. A presenza de núcleos con baixa densidade de poboación é algo que Galicia comparte, ademais de con a comunidade veciña, con outras rexións como, por exemplo, o Norte de Portugal.

O Estudo Cohesión Socioterritorial e despoboamento na Rexión Galicia Norte de Portugal do Eixo Atlántico, elaborado por María Xosé Rodríguez Galdo e Antón Dopico Rodríguez, revela que existe nesta zona «unha tendencia xeral de redución da poboación».

En concreto, na área no que se centra o estudo «é especialmente acusado no caso de Terras de Trás-ós-montes (cunha redución do 7,6% entre 2012 e 2019) só comparable en territorio portugués ao Alto Tâmega) pero seguido moi de preto por Ourense (-6,8 por cento) e Lugo (-5,5 por cento) no mesmo período; tendencia decrecente que se reafirma en 2021», apunta o informe.

Despoboamento e urbanización

Os procesos de despoboamento, tal e como sinala a análise, deben ser considerados de forma conxunta cos de urbanización, debido a que ambos «implican cambios na funcionalidade de territorios e nas estruturas económicas produtivas e sociais».

«En pouco tempo, toda a Eurorrexión pasou de ter unha alta proporción de poboación rural, ocupada maioritariamente no sector agrícola, e unha escasa (en números relativos) poboación urbana, para inserirse nun modelo territorial de crecente predominio urbano, industrial e terciario», expoñen.

Neste senso, os territorios rurais cada vez están máis condicionados polos espazos urbanos xa que «xogan un papel hexemónico do medio rural en dimensións como natureza, economía, cultura, sociedade…». No caso do Norte de Portugal, o sistema urbano organízase en torno ao centro urbano de Bragança e o eixo Mirandela-Macedo dos Cavaleiros, que «polarizan a oferta de empregos e servizos nos respectivos territorios». Pola súa banda, as sedes dos concellos de Alfândega dá Fé, Miranda do Douro, Mo gadouro, Vila Flor, Vimioso e Vinhais tamén contan cunha posición destacada en termos de densificación da rede urbana.

No caso de Lugo e Ourense, provincias galegas analizadas no estudo, ademais da influencia que exercen as respectivas capitais, destaca a da Mariña lucense e «nalgunhas localidades repartidas polo territorio, como Monforte, Vilalba, O Barco de Valdeorras, Xinzo de Limia ou Verín«.

Cambio demográfico

A dinámica demográfica que vive tanto Galicia como a rexión Norte de Portugal responde os cambios que están a experimentar todos os países da contorna económica e cultural marcados por un «forte» crecemento vexetativo negativo.

Neste campo, a mortalidade e a fecundidade preséntanse como os principais determinantes do cambio demográfico xunto con outras variacións en aspectos esenciais da vida persoal, así como sociais e económicos.

Os datos de natalidade da Eurorrexión Galicia-Norte de Portugal son moi similares nas zonas máis afectadas polos baixos niveis de densidade de poboación. Así as posicións de Lugo (5,93 por mil) e Trás-ós-montes (5,90 por mil) por mil) son moi parecidos, situando a certa distancia á provincia de Ourense (4,82 por mil).

En 2020 estes datos experimentaron un novo descenso. Lugo tiña unha taxa de natalidade do 5,13 por mil e Ourense do 4,77 por mil, sensiblemente diferente da taxa bruta de natalidade do conxunto de Galicia sitúase no 5,65 por mil.

As baixas taxas de natalidade rexistradas nesa zona están relacionadas, segundo explica o informe, coa estrutura por idades, os baixos niveis de fertilidade e o aprazamento da paternidade por primeira vez.

«Unha mellor comprensión do comportamento de nacemento convida a non limitarnos a analizar o número de nacementos nun momento dado, xa que a reprodución debe ser considerada nos seus dous compoñentes de natalidade e mortalidade. Cada nacemento hoxe no seu número de anos de vida conta como algo máis do dobre dos nados en 1900, cando a esperanza de vida era de pouco máis de trinta anos nas zonas do interior e apenas chegaba a corenta no conxunto da Eurorrexión».